Krystian Burda
Natan Kryszk
Uczytelnianie rytmu

Sorry, this entry is only available in Polish.

(…) „Krystian Burda, owszem, głównie mówił językiem wizualności. Z uznania dla postępu technologicznego, produkcji przemysłowej, standaryzacji czy urbanistyki uczynił integralne narzędzie twórcze i badawcze. Podwalinami jego wszelkich rozważań o tym, co najistotniejsze – rytmie, jako ładzie i porządku, była jednak muzyka – i modernistyczna, i romantyczna, i ta oparta na szerokim wachlarzu improwizacji: jazz. Z jednej strony były to utwory znamienitych kompozytorów: Fryderyka Chopina (darzył go szczególnym uznaniem), Jana Sebastiana Bacha, Béli Bartóka. Z drugiej strony, otwarte struktury jazzowe w wydaniu Duke’a Ellingtona i Charliego Parkera. [1]Każda z tych inspiracji, a także ich założenia programowe znajdują swoje zastosowanie w praktyce Burdy.
Nurtują mnie około-dźwiękowe doświadczenia artysty, a muzyczność jego języka wizualnego kusi do postawienia tezy: Krystian Burda – protoplasta trójwymiarowych partytur graficznych w Polsce. Przejawy zainteresowań estetyczną formą notacji widać już w jego szkicowniku. Pełno w nim struktur niebezpośrednio nawiązujących do notacji Johna Cage’a czy Earle’a Browna: porozrzucanych pionowych i poziomych linii o różnych grubościach, wykresów przypominających rozchodzenie się fal dźwiękowych, kształtów przypominających instrumenty klawiszowe, symboli mogących przypominać ozdobniki z tradycyjnego zapisu nutowego, zestawień kontrastowych barw, rzutów przestrzennych trochę jak u Xennakisa. Szkicownik, jak mniemam, stał się punktem wyjścia dla pełnoformatowych, trójwymiarowych realizacji Krystiana Burdy. W tym przypadku wrażenie auralne dodatkowo wzmagają wszelkie wypukłości, zmienne faktury, charakterystyczna dla niego przekształcalność płaszczyzn i wszechobecna modernistyczna precyzja. To zestawienie nie tylko implikuje wyobrażenie o potencjalnych brzmieniach i czasie trwania utworów, ale także prowokuje do refleksji na temat walorów akustycznych przestrzeni, w której one wybrzmią i ich relacji z aktorami tła. Można pomyśleć, że brak tu tylko legendy, jak poruszać się po tych wielowarstwowych i przestrzennych (!) partyturach. A przecież to, co nazywamy w przypadku Burdy “uczytelnieniem rytmu” daje fundament, do dalszych około-dźwiękowych rozważań nad notacją. Kontrast jest tu wskazówką, materia – systemem, rytm porządkuje i stymuluje.
Saksofonista, rzeźbiarz i malarz – Natan Kryszk – podejmuje się próby analizy tych intermedialnych partytur. O plastyce myśli romantycznie i sensualnie, o muzyce – analitycznie i modernistycznie. Materia: konkretna i faktyczna. Status formy: otwarta. Jaki może być tego wynik? Przejaw postawy interpretacyjnej Kryszka opiera się na czytaniu notacji reliefów Krystiana Burdy i symultanicznego poszukiwania ich dźwiękowych form. Burdowski system ma zostać dopisany, lecz nie uszczelniony. Odpowiedzią na metodę nieżyjącego już artysty, jest autorski system Kryszka: koło kwintowe pokrywające się z kołem barw. (…)
Dźwięk wchodzi w interakcje, zaczerpuje z teorii kolorów. Zaś te formy wizualne, które chwilę temu wyciągałam do rangi partytur graficznych – proponowane bryły, elementy geometryczne i graficzne, a także sposób manipulacji nimi – Natan Kryszk bezpośrednio analizuje pod kątem rytmicznym. Niech zatem posłuży temu przykład: jeśli trójkąt ma trzy wierzchołki, to sam myśli o kompozycji w kategorii podziału na trzy. Nie chce dzielić metrum na ¾ , ale w zamian eksperymentuje z triolami. I tak w nieskończoność. Załóżmy, że Burda zostawił pewną dowolność wykonawcy. W tym przypadku dwa zderzone ze sobą systemy efektują serią dźwiękowych przypadków.

Utwory stworzone na potrzebę wystawy skomponowane zostały na saksofon, elektronikę i pianino, sekwencyjnie przeplatając się z obrazami w sytuacji wystawienniczej. Jest też materia: drewno. Instalacja Natana Kryszka, niczym fale dźwiękowe wzbudzające się w przestrzeni. Drewno (wiąz i topola znalezione w parku, sklejki lipowe i sosnowe) przechodzi transformacje, by opowiedzieć historie: swoją i formalną. Ta intermedialna struktura zapewnia pewną ciągłość w myśleniu o podmiotowości wizualności muzyki i muzyczności sztuk wizualnych. To opowieść o ich płynności i zmienności, w szczególności wystawionych na działanie wszelkich form otwartych. Niech dźwięki wiodą was przez ich reliefów toń.”

[1] Poprzez sztukę szukałem czwartego wymiaru. Roman Lewandowski rozmawia z Krystianem Burdą w: Krystian Burda. Czarny punkt, Katowice 2010, s. 40.

Karolina Kobielusz*

*fragment tekstu  opublikowanego w całości w katalogu wystawy

____________________________________________

Krystian Burda

(ur. 1935, Rydułtowy, zm. 2015, Rydułtowy)

Artysta wizualny, tworzył obrazy, rzeźby, rysunki, grafiki, filmy, figury przestrzenne oraz elementy budownictwa sakralnego. W swojej praktyce artystycznej nieustannie badał rytm i przestrzeń. Swoje pierwsze doświadczenia zdobywał jako kilkunastoletni uczeń w szkole Ludwika Konarzewskiego, założyciela państwowego Ogniska Pla- stycznego w Rydułtowach. Tam tworzył rysunki, modele w glinie i rzeźby na węglu. W latach 1955-1961 studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1961 roku ukończył studia z wyróżnieniem i pod kierunkiem profesorów Jerzego Jarnuszkiewicza oraz Oskara Hansena. Następnie obronił dyplom z wyróżnieniem za pracę Droga do Żelazowej Woli – studium czasoprzestrzeni. Praca pokazywała koncepcję modelu pomnika-drogi, upamiętniającego twórczość Fryderyka Chopina. W 1962 roku otrzymał stypendium rządu duńskiego, jednak z powodu braku zezwolenia na wyjazd za granicę nie mógł z niego skorzystać. Artysta interesował się również sztuką użytkową. W trakcie studiów odbył dwuletnią praktykę z zakresu wzornictwa prze- mysłowego. Doświadczenia wyniesione z tej pracowni wykorzystywał w pracy zawodowej jako projektant wzornictwa przemysłowego w Rybnickich Zakładach Wyrobów Metalowych Huty Silesia, gdzie pracował w latach 1961-1993. Burda opracował i zastosował tech- nologię malarstwa na blasze emaliowanej. W latach 1971-1980 zajmował się ozdabianiem emaliami szarych elewacji i wnętrz budynków publicznych. Jego malar- stwo na emaliowanej blasze można było podziwiać m.in. w ośrodkach wypoczynkowych w Ustroniu Morskim, na Mazurach, w Słowacji, w domu handlowym w Wodzi- sławiu Śląskim czy na krytym basenie w Rydułtowach. W latach 1979-2005 Krystian Burda tworzył wnętrza kościołów – realizował rzeźby w parafiach na terenie Śląska.

Natan Kryszk

(ur. 1995, Gdynia)

Saksofonista, twórca wizualny. Autor muzyki do spektakli teatralnych i tanecznych. Współtworzy galerię Pracownia Wschodnia. Współpracuje z galerią Biu-
ro Wystaw i Fundacją Polskiej Sztuki Nowoczesnej. Współzałożyciel tria Pokusa (Olter/Bryndal/Kryszk). Twórca zespołu „Robert Diabeł“ grającego muzykę in- spirowaną Operą Giacomo Meyerbeer‘a. Grał z takimi twórcami jak: Macio Moretti, Mikołaj Trzaska, Michał Aftyka, Kuba Więcek, Jerzy Mączyński, Maja Laura Jaryczewska, Beluga Ryba, TONFA, Baasch, Szelest Spadających Papierków, Bartek Szablowski i wielu in- nych wspaniałych ludzi. Jako rzeźbiarz współpracuje
z Grupą Nowolipie, Pawłem Althamerem, Julią Worono- wicz, Piotrem Kopikiem, Józkiem Gałązką i Adą Rączką. Autor muzyki do spektakli teatralnych i tanecznych Weroniki Pelczyńskiej, Patrycji Kowańskiej, Justyny Sobczyk, Teatru 21, Kuby Kowalskiego, Darii Kopiec, Marty Ziółek. Mieszka i pracuje w Warszawie.