Ryszard Winiarski Dominik Jałowiński
Logika przypadku

Sorry, this entry is only available in Polish.

„Przystępując do budowania obrazu czy obiektu (nazywam je zresztą często obszarami, gdyż nie jestem pewny czy nazwa „obraz“ odpowiada ich charakterowi) ustalam reguły postępowania, reguły gry a potem zapraszam przypadek do udziału w realizacji. Źródłem losu może być moneta, kostka do gry, ruletka, tablica liczb przypadkowych czy wreszcie odpowiednio zaprogramowany komputer. Na powierzchni czy w przestrzeni odbywa się specyficzna rozgrywka poddana prawom logiki przypadku.“[1]

Wystawa Logika przypadku Ryszarda Winiarskiego i Dominika Jałowińskiego jest wyjątkowym spotkaniem dwóch artystów.

Lata 60. były dekadą intensywnych zmian i innowacji w sztuce, kiedy to artyści zaczęli eksperymentować z nowymi formami wyrazu, łącząc sztukę z nauką i technologią. Ryszard Winiarski, używał metod probabilistycznych do tworzenia swoich kompozycji, wykorzystując przypadkowość jako kluczowy element procesu twórczego. Jego prace, w których rzuty kostką decydowały o układzie czarno-białych kwadratów, można uznać za wczesną formą analogowej sztuki generatywnej, gdzie artysta ustalał parametry, a przypadek dyktował wynik.

Ryszard Winiarski, jeden z pionierów sztuki konceptualnej w Polsce, zasłynął z prac opartych na ściśle ustalonych regułach połączonych z elementami losowości. Jego analogowe kompozycje, tworzone przy użyciu matematycznych wzorów i teorii gier, to wyrafinowane wypowiedzi artystyczne, w których precyzja spotyka się z nieprzewidywalnością. W swoich dziełach artysta nie tylko bada granice między porządkiem a chaosem, ale również zadaje pytania o naturę przypadku i jego rolę w kształtowaniu rzeczywistości. Prace Winiarskiego, z pozoru zimne i matematyczne, emanują głębokim humanizmem, ukazując fascynującą złożoność i piękno losowości.

Podobnie jak Winiarski, wiele artystów na świecie także badało wzajemne wpływy sztuki i matematyki, przypadkowości i metod systematycznych na reprezentację wizualną. Vera Molnar, węgierska artystka, używając komputery w swojej sztuce, tworzyła algorytmiczne kompozycje. Herbert W. Franke, niemiecki fizyk i artysta, wykorzystywał grafikę komputerową do generowania skomplikowanych wzorów i form, podkreślając rolę technologii w tworzeniu.

Prezentujemy dzieła Ryszarda Winiarskiego z kolekcji prywatnych, pochodzące z różnych etapów twórczości artysty: od wczesnych prac z początku lat 70., poprzez bardziej “emocjonalne “ jak projekt Czarny kwadrat czyli fruwająca geometria z 1984 – kompozycję złożoną z siedmiu nieregularnych form powstałych z czarnego kwadratu i połączonych w nowe układy. Na wystawie będzie można zobaczyć także prace Winiarskiego z końca lat 90. kiedy dotychczasowa precyzyjność ustępowała powoli postępującej chorobie.

Dominik Jałowiński, kontynuuje dialog z przypadkowością, jednak jego podejście jest zakorzenione w najnowszych osiągnięciach technologicznych. Od 2018 roku Jałowiński integruje i wykorzystuje algorytmy sztucznej inteligencji jako narzędzie badań artystycznych i kreacji wizualnych. AI (Artificial Intelligence – Sztuczna inteligencja) w jego twórczości jest narzędziem, które rozszerza możliwości tradycyjnych form sztuki. Jałowiński wykorzystuje algorytmy cyfrowe, aby osiągnąć podobne cele jak Ryszard Winiarski, ale z dodatkowymi możliwościami współczesnej mocy obliczeniowej. Jego proces zaczyna się w analogowym świecie tradycyjnego malarstwa, które następnie jest przekształcane przez manipulacje cyfrowe. Algorytmy AI, które stosuje, wprowadzają nowe warstwy złożoności i wariacji, tworząc dzieła będące produktem zarówno ludzkiej kreatywności, jak i uczenia maszynowego.

Na wystawie Logika przypadku zestawiamy prace Winiarskiego i Jałowińskiego, tworząc dialog dwóch artystów, w dziełach których zobaczyć możemy pomosty między życiem, nauką, techniką i sztuką.

Kiedy Winiarski pod koniec lat 60. zaczął realizować swoją nowatorską koncepcję twórczą, niektórzy upatrywali w tym końca sztuki, która odtąd stałaby się jedynie efektem pracy maszyny liczącej lub robota.

Dominik Jałowński inspiruje się twórczością Ryszarda Winiarskiego uznając go za prekursora sztuki generatywnej. Prace Jałowińskiego przesuwają granice tego, co można osiągnąć dzięki synergii kreatywności ludzkiej i postępu technologicznego. Na wystawie zaprezentowane są prace z serii „Morfologia szumu“ które kontynuują metodę iteracji czyli generowanie cyfrowych obrazów z istniejących prac analogowych przy zachowaniu bazowej kompozycji obrazu wyjściowego.

W prezentowanych dziełach obydwu artystów ważniejszy jest proces twórczy i przebieg powstawania pracy niż metafizyczna strona malarstwa. Ryszard Winiarski określał wręcz efekt końcowy jako „produkt uboczny“ procesu twórczego programowania obrazów.

Metody analogowe Ryszarda Winiarskiego i cyfrowe Dominika Jałowińskiego tworzą fundamentalną zasadę sztuki generatywnej: tworzenie ram, w których sztuka może powstawać przez połączenie kontroli i przypadkowości.

[1] Ryszard Winiarski, katalog wystawy „Ryszard Winiarski. Próby wizualnej reprezentacji rozkładów statystycznych“, 1974, Salon Sztuki Współczesnej, Łódź

Ryszard Winiarski, bez tytułu, 1974